Uwe Johnson

---

Życiorys

Dzieciństwo Uwe Johnsona miało miejsce w Anklam, w regionie Meklemburgii. W latach 1944/45 uczęszczał do elitarnej szkoły faszystowskiej, która znajdowała się w Kościanie, obecnie w województwie wielkopolskim. Po zakończeniu II wojny światowej, w 1945 roku, jego rodzina opuściła te tereny, uciekając do Recknitz, w meklemburskiej wsi. Niestety, jego ojciec został internowany przez radzieckie władze i zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach, co miało głęboki wpływ na dalsze życie Uwe.

W latach 1949–52, Johnson uczęszczał do gimnazjum w Güstrow, gdzie zdał maturę. Następnie, kształcił się w ramach germanistyki oraz anglistyki na uniwersytetach w Rostocku oraz Lipsku, aż do 1956 roku. W czasie studiów stał się aktywny politycznie, występując z młodzieżowej organizacji FDJ na znak protestu przeciwko represjom, jakie dotknęły jego kolegów. Po ukończeniu edukacji, Uwe został uznany za osobę „nieprzydatną w służbie państwowej”, co skłoniło go do zarabiania na życie poprzez tłumaczenia oraz pisanie recenzji wydawniczych przez okres trzech lat.

Od 1969 roku był członkiem PEN-Clubu oraz Akademii Sztuk w Berlinie Zachodnim. W drugiej połowie lat 70. zmagał się z poważnym kryzysem osobistym, co odbiło się na jego działalności twórczej, która uległa zatrzymaniu na dłuższy czas. Po 1977 roku dołączył do Akademii Języka i Literatury Niemieckiej w Darmstadzie, jednak po dwóch latach zdecydował się na rezygnację z tego członkostwa. W 1977 roku jego związek z żoną zakończył się rozwodem. Dwa lata później, w 1979 roku, Uwe Johnson podjął pracę jako wykładowca poetyki na uniwersytecie we Frankfurcie nad Menem. W 1983 roku, także wystąpił z Związku Pisarzy.

Niestety, 12 marca 1984 roku, Uwe Johnson został znaleziony martwy w swoim domu w Sheerness, co zakończyło jego życie oraz niezwykle bogatą karierę literacką.

Twórczość

Uwe Johnson zadebiutował swoją powieścią Mutmaßungen über Jakob, która ukazała się w 1959 roku nakładem wydawnictwa Suhrkamp. W owym czasie autor przeprowadził się do Berlina Zachodniego, twierdząc: „Moja decyzja nie ma motywów politycznych. Chciałem zamieszkać tam, gdzie wydano moją książkę”. Opisuje w niej dyspozytora kolejowego, Jakoba Absa, który przybywa do fikcyjnego miasteczka Jerichow w Meklemburgii, wspominając swoje utracone Pomorze, teraz część Polski.

Ta powieść, uznawana za „pierwszą powieść o tematyce niemieckiej po wojnie” według H.M. Enzensbergera, koncentruje się na postaci sprawiedliwego i rzetelnego mężczyzny, który nie potrafi odnaleźć swojego miejsca w podzielonych Niemczech. Poprzez swoje uczucia do Gesine Cresspahl, która osiedliła się na Zachodzie, Jakob zaczyna dostrzegać ograniczenia, jakie narzuca mu podział kraju. Finalnie, po powrocie do NRD, ginie tragicznie pod kołami pociągu, co podkreśla dramatyzm i beznadziejność jego sytuacji.

Krytyka zwróciła uwagę na innowacyjną strukturę oraz oryginalny styl Johnsona, który w chwili publikacji miał zaledwie 25 lat. Został on określony jako „pisarz obojga Niemiec” oraz „pisarz podziału”, co podkreśla jego znaczenie w literaturze tego okresu.

W latach 1966-68 Johnson przebywał w Nowym Jorku, gdzie intensywnie pracował nad cyklem powieściowym Jahrestage. Aus dem Leben der Gesine Cresspahl. Tytułowa bohaterka, Gesine, urodziła się w 1933 roku w NRD i po ucieczce na Zachód zajmuje się nauką języka angielskiego oraz pracą w NATO, skutecznie wychowując swoją córkę Marie. Marie, empatyczna wobec Nowego Jorku, traktuje miasto jako swój dom, podczas gdy Gesine pragnie zapoznać córkę z ich przeszłością, prowadząc dziennik, w którym teraźniejszość starzeje się ze wspomnieniami.

Akcja rozgrywa się tuż przed interwencją wojsk Układu Warszawskiego w 1968 roku, kiedy to Gesine i Marie decydują się wrócić do Europy. W utworze zestawione są różne rzeczywistości, takie jak Republika Weimarska, faszyzm, NRD oraz codzienne życie w Nowym Jorku lat 60. Tetralogia Johnsona stanowi złożone dzieło, które sprzyja różnych możliwości interpretacyjnych. Łączy teraźniejszość i przeszłość, prywatność z historią oraz realność z fikcją.

W 1985 roku na uniwersytecie we Frankfurcie nad Menem założono archiwum Uwe Johnsona, a pisarz uczynił wydawnictwo Suhrkamp spadkobiercą swojego dorobku literackiego.

Dzieła

• Mutmassungen über Jakob (1959) – wyd. pol. Domniemania w sprawie Jakuba, 2008, tłum. Sława Lisiecka,
• Das dritte Buch über Achim (1962),
• Karsch, und andere Prosa (1964),
• Zwei Ansichten (1965),
• Jahrestage 1-3 Aus dem Leben von Gesine Cresspahl (1970, 1971, 1973),
• Eine Reise nach Klagenfurt (1974),
• Berliner Sachen (1975),
• Ein Schiff (1979),
• Ein unergründliches Schiff (1979),
• Jahrestage 4 Aus dem Leben von Gesine Cresspahl (1983),
• Begleitumstände. Frankfurter Vorlesungen (1986),
• Ingrid Babendererde. Reifeprüfung (1953),
• Entwöhnung von einem Arbeitsplatz – Klausuren und frühe Prosatexte zredagowane przez Bernd Neumann, Schriften des Uwe Johnson-Archivs Bd. 3, Ffm. (1992),
• Wo ist der Erzähler auffindbar – Gutachten für Verlage 1956-1958, z posłowiem zredagowanym przez Bernda Neumanna, Schriften des Uwe Johnson-Archivs Bd. 4 (1992),
• Heute Neunzig Jahr Aus dem Nachlass, zredagowane przez Norberta Mecklenburg (1996) – wyd. pol. Dziś, w dziewięćdziesiątą rocznicę, 2013, tłum. Sława Lisiecka.

Opracowania

W zakresie literackich badań nad twórczością Uwe Johnsona, powstało wiele istotnych opracowań, które rzucają światło na jego życie oraz dzieła.

• Kleines Adreßbuch für Jerichow und New York. Ein Register zu Uwe Johnsons Roman 'Jahrestage’ Angelegt mit Namen, Orten, Zitaten und Verweisen von Rolf Michaelis, 1983,
• Siegfried Unseld / Eberhard Fahlke Uwe Johnson: 'Für wenn ich tot bin’ Schriften des Uwe Johnson-Archivs Bd. 1, Ffm. 1991,
• Peter Nöldechen Bilderbuch von Johnsons Jerichow und Umgebung – Spurensuche im Mecklenburg der Cresspahls Schriften des Uwe Johnson-Archivs Bd. 2, Ffm. 1991,
• Die Katze Erinnerung. Uwe Johnson – Eine Chronik in Briefen und Bildern zusammengestellt von Eberhard Fahlke, Ffm. 1994,
• Bernd Neumann Uwe Johnson mit 12 Porträts von Diether Ritzert, Hamburg 1994,
• Roland Berbig und Erdmut Wizisla (wyd.) 'Wo ich her bin…’ – Uwe Johnson in der D.D.R. Berlin 1993,
• Uwe Johnson zwischen Vormoderne und Postmoderne. Internationales Uwe-Johnson-Symposium, Walter de Gruyter, Berlin New York 1995, S. 267-284,
• Ulrich Krellner: 'Was ich im Gedächtnis ertrage’. Untersuchungen zum Erinnerungskonzept von Uwe Johnsons Erzählwerk. Königshausen und Neumann, Würzburg 2003,
• Heinz Ludwig Arnold: Beschreibung eines Beschreibers – Über Uwe Johnson, in: ders.: Von Unvollendeten – Literarische Porträts. Göttingen 2005,
• Meinolf Schumacher: Occupied by Comrades? The Concealed Story of the Soviet Military Presence in Mecklenburg and Western Pomerania after 1945 in Uwe Johnson’s Jahrestage (1970–1983). In European Literatures of Military Occupation. Shared Experience, Shifting Boundaries, and Aesthetic Affections, edd. Matthias Buschmeier / Jeanne E. Glesener. Leuven University Press 2024, pp. 355–384. https://doi.org/10.4119/unibi/2990689.

Te publikacje są nie tylko ważnymi źródłami wiedzy na temat jego twórczości, ale również przyczyniają się do zrozumienia kontekstu społeczno-kulturowego, w jakim Uwe Johnson tworzył. Każda z nich wnosi unikalny wkład w interpretację jego dzieł oraz w zgłębianie jego biografii.

---

Oceń: Uwe Johnson

---